Odonimi ili hodonimi, predstavljaju termine kojima se označavaju nazivi ulica. Iako je njihova primarna svakodnevna funkcija vezana za orijentaciju u kontekstu naselja i urbanih celina, i iako u tom smislu ispunjavaju i funkcije administrativnog aparata, odonimi imaju i drugu simboličku funkciju. Odnosno, nazivi ulica predstavljaju nosioce poruka iz kojih se mogu u određenoj meri sagledati prošle i trenutne ideološke konstelacije, kao i obrisi identiteta grada ili naselja.

Kao nosioci simbola, koji mogu reprezentovati različite društvene, političke i kulturne aspekte, odonimi zapravo predstavljaju prostorne orijentire iz kojih se ujedno manifestuju političke ideologije i politička moć. Odnosno, imenovanje i preimenovanje ulica kao činovi koji se odnose na komemoraciju i (de)komemoraciju različitih ličnosti, događaja ili geografskih pojmova, konstruišu se u zavisnosti od različitih političkih tendencija, tj. od konkretnih ideoloških i političkih praksi i diskursa. Promene u gradskoj toponimiji, koje se manifestuju kroz imenovanje i preimenovanje ulica, grad kao urbanu celinu tako predstavljaju u formi teksta. Taj tekst kao osobeni fundus sistema simbola u urbanoj toponimiji kreira se i konstruiše od strane političkih aktera, između ostalog u cilju stvaranja poželjne političke svesti među stanovništvom grada, kako je to ukazao Maoz Azarjahu, inače jedan od začetnika istraživanja promena gradskih toponimija, tj. političkih i ideoloških pozadina istih. Po njegovom mišljenju, odonimi predstavljaju aktivne činioce u konstruisanju i shvatanju društvene stvarnosti čime zapravo – kao sastavni deo komunikacije – učestvuju i u transformisanju istorije koja naizgled deluje oslobođena od političke manipulacije. U tom kontekstu odonimi kreiraju ali iz njih se ujedno i iščitavaju politike kulture sećanja konkretnog naselja ili grada.

Konkretna urbana celina, odnosno grad, u izvesnom smislu se može percipirati kao set konstelacija znakova i simbola. Kao prostorna celina sa svojim nazivima ulica i drugih javnih površina (trgova, parkova itd.), grad predstavlja realni prostor na kome se kreiraju kulturne i političke adaptacije proistekle iz aktuelnog korpusa političkog (i nacionalnog) imaginarija. Sagledan u tom kontekstu, grad sa svojim nazivima ulica, parkova i drugih arhitektonskih i prostornih celina, zapravo čini prostor istorijskih sećanja, političkih tendencija i društvenog imaginarija koji se reprezentuje nizom znakova i simbola namenjenih njegovim stanovnicima i posetiocima, tj. primaocima poruka. Te poruke, u zavisnosti od vladajućih društvenih, političkih i kulturnih diskursa, kao i u zavisnosti od aktuelnih političkih praksi, često doživljavaju transformacije i na taj način vrše interakciju sa njihovim primaocima. U tom smislu delovi grada i krajolici (landscapes), odnosno prostorne celine, doprinose stvaranju kolektivnih identiteta grada. Grupni identiteti se pri tome, često svesno kreiraju u skladu sa političkim diskursima i praksama koje prolaze kroz konstantne promene i transformaciju. Time i odonimi ulica, kao sastavni deo krajolika grada sa naglašenim simboličkim značajem, učestvuju u procesima komemoracije i dekomemoracije, utičući time kroz konceptualizaciju prostora na oblikovanje identiteta grada kao urbane celine, na formiranje ličnih identiteta njegovih stanovnika (delimično i njegovih posetilaca) i na kraju u određenoj meri i na stvaranje i transformaciju kulturnih vrednosti. Odonime, uostalom kao i urbane toponime, u tom smislu je moguće posmatrati kao specifične forme reprezentacije.

Nazivi ulica, kao i nazivi drugih segmenata gradske toponimije i topografije, reprezentuju procese izgradnje i transformacije istorijskog pamćenja, odnosno promene različitih aspekata u okviru kulture sećanja. U tom smislu, odnonimi svedoče o promeni ideoloških premisa i političkih diskursa, tj. predstavljaju značajne funduse podataka koji su od krucijalne važnosti za sagledavanje kompleksnih procesa „nacionalizacije“ i „pročišćavanja“ istorije a delimično i za praćenje procesa vezanih za konstruisanje nacionalnih identiteta.

Ukratko o odonimima na prostoru Novog Sada: istorijski presek

Bez tendencije i mogućnosti da se ulazi u analize ove kompleksne problematike, u formi kratkog istorijskog pregleda u ovom delu teksta, biće ukazano na pojedine promene naziva ulica na prostoru Novog Sada uz uvažavanje konkretnih specifičnosti vremenskog i društvenog konteksta.

Na planu Novog Sada iz 1745. godine, koji ujedno predstavlja najstariji izvor sa kojim se disponuje a koji se tiče naziva novosadskih ulica, upisano je devet odonima: dva na srpskom, jedan na mađarskom i preostalih šest na nemačkom jeziku. Treba napomenuti da na ovom planu grada nisu obeležene sve ulice koje su postojale u gradu, odnosno nisu navedeni svi nazivi. Ovde je po prvi put upisana ulica „Zlatne grede“ čiji je odonim zajedno sa nazivom ulice „Velika čaršija“ ispisan na srpskom jeziku, moguće zbog činjenice da je u njima pretežno živelo stanovništvo srpske nacionalne pripadnosti. Verovatno je iz istog razloga Rakocijeva ulica dobila mađarski naziv. Ostali odonimi na ovoj mapi ispisani su na nemačkom jeziku.

Plan Novog Sada iz 1745. godine

Relativno brzim razvojem grada u narednim decenijama, a posebno nakon 1748. godine, kada Novi Sad dobija status slobodnog kraljevskog grada, dolazi do stvaranja čitavog niza novih i do značajnih proširenja starih ulica. Njihova regulacija je u velikoj meri između ostalog zavisila i od plavljenja Dunava, odnosno od brojnih rukavaca i postepenog razvoja sistema odbrane od poplave. Tako se posebno pominje ulica Zemljane ćuprije, dok se za Dunavsku ulicu već u prvim decenijama devetnaestog veka napominje da je izuzetno lepo uređena. Sredinom devetnaestog veka, odnosno 1850. godine, formirana je komisija za nadzor gradnje ulica i objekata u gradu. To je ujedno predstavljalo svojevrsnu prekretnicu u kontekstu imenovanja ulica i javnih površina u gradu. Odnosno, osnivanjem ove komisije, započeto je sistematsko planiranje u okviru gradske toponimije po uzoru na vodeće gradske centre u Habzburškoj monarhiji. Tako je onovremeni veliki župan Novog Sada naložio da se ime novog gradskog trga, koji je planiran u okviru novog gradskog urbanističkog plana i koji je trebalo da bude otvoren nakon rušenja zgrade stare većnice, nazove po Francu Jozefu, odnosno da nosi ime Franc Jozef plac. Sredinom i tokom druge polovine devetnaestog veka centralne i najznačajnije gradske ulice i sokaci nosili su sledeća imena: Dunavska, Zlatne grede, Gospodska, Ćurčijska, Glavna, Hlebarska, Kazandžijska, Grčkoškolska, Pozorišna, Lutrijski sokak, Piroški sokak, Temerinski drum, Jevrejska, Kisačka, Futoška (Futaker Gasse), Kamenička, Almaška itd. Takođe, pominju se i imena javnih otvorenih površina i trgova, poput Rimske porte i dr. Sudeći po odonimima može se zaključiti da u ovom periodu nazivi ulica većinom označavaju putne pravce i objekte u gradu, kao i zanatske radnje koje u njima dominiraju.

Na osnovu plana grada iz 1885. godine, nazivi gradskih ulica su ispisani na srpskom, mađarskom i nemačkom jeziku. Većina odonima nosi nazive koji asociraju na objekte u gradu (prvenstveno kafane, ređe fabrike i manufakture), na značajne i putne pravce saobraćajnica ili na zanatske radnje koje dominiraju u konkretnim ulicama. Interesantno je da su pojedine ulice nazvane i po životinjama, poput npr. Orlovske ulice, Gušterske ulice, itd. I dalje je primetno odsustvo imenovanja ulica po značajnim ličnostima. Imena pojedinih ulica ucrtanih na planu koji je sastavio Jozef Sauter 1885. godine, po svojim nazivima upućuju i na dominantan etnički sastav njihovih stanovnika. Ovaj plan ujedno pokazuje i do koje mere se grad zapravo proširio a time i povećao broj i raznovrsnost svoje toponimije u odnosu na 1745. godinu iz koje potiče prethodni tj. prvi plan grada.

Plan Novog Sada iz 1900. godine

Planovi regulacije i uređenja ulica, kao i uređivanja javnih površina, još od početka devetnaestog veka bili su praćeni razvojem infrastrukture. Od početka dvadesetog veka do Prvog svetskog rata, ovaj proces je posebno dobio na intenzitetu. Ulice su postepeno sve češće dobijale imena i po ličnostima, pre svega iz mađarske, odnosno ugarske prošlosti. U kontekstu zaoštravanja političke krize između Kraljevine Srbije i Austrougarske monarhije i izbijanja Velikog rata, 1914. godine, Magistratu Novog Sada je od strane grupe građana predata peticija kojom se tražilo preimenovanje određenog broja ulica. Potpisnici peticije su tražili da se nove i bitnije stare ulice imenuju na takav način da njihovi nazivi asociraju i simbolizuju savez Austrougarske i Nemačke. Između ostalog se tražilo i preimenovanje Kisačke, Temerinske, Rumenačke i još nekoliko ulica, ali do promena naziva ipak nije došlo.

U periodu do okončanja Prvog svetskog rata, odnosno do 1918. godine kada je Novi Sad postao sastavni deo novonastale Kraljevine SHS, što je ujedno označilo i prekretnicu u kreiranju gradske toponimije, odonimi Novog Sada su nosili nazive koji su na planovima, kao i u raznovrsnim dokumentima gradske birokratije najčešće bili ispisivani na mađarskom i u manjoj meri na nemačkom jeziku, dok su na srpskom ispisivani samo ponekad. Tako su na planu iz 1909. godine nazivi ulica bili upisani isključivo na mađarskom jeziku.

Nakon Prvog svetskog rata i formiranja Kraljevine SHS dolazi do promena pojedinih imena ulica, ali i čitavih delova grada. Tako je npr. 1923. godine tadašnje „Daranjijevo naselje“ dobilo novi naziv „Adamovićevo naselje“. Posmatrano u celini, prema spisku gradskih ulica koji datira iz 1923. godine, može se konstatovati da su najvećem broju od 179 ulica koliko ih je bilo u gradu, promenjeni nazivi. Takođe, promenjena su i imena brojnih državnih, odnosno vojnih zdanja. Odonimi na prostoru Novog Sada su u periodu između dva svetska rata dobijali imena po značajnim ličnostima iz političkog, društvenog i kulturnog života, kao i po raznim događajima, u prvom redu iz različitih perioda srpske prošlosti (npr. ulice Filipa Višnjića, vojvode Šupljikca, cara Lazara, Sibinjanin Janka, Kraljevića Marka, Patrijarha Čarnojevića, Laze Kostića, Skerlićeva, Njegoševa, Dositejeva, cara Dušana itd.), kao i iz prošlosti drugih naroda koji su bili u sastavu Kraljevine SHS i kasnije Kraljevine Jugoslavije (Gajeva, Bana Jelačića, itd.). Takođe, neke od ulica su nosile nazive po značajnim ličnostima koji su pripadali drugim slovenskim narodima (npr. Šafarikova i Masarikova ulica, Trg Jana Kolara i dr.). Posebno je primetno davanje imena po članovima vladajuće dinastije Karađorđević (npr. Karađorđeva ulica, Ulica kraljice Marije, ulica, kanal i kasarna kralja Aleksandra, Ulica kralja Petra I, itd.) ili po događajima i ličnostima iz Prvog svetskog rata (npr. Kajmakčelanska ulica). Ipak, brojni nazivi ulica su i dalje označavali putne pravce (Štrand put, Futoška, Rumenačka, Kisačka, Temerinski drum, Železnička, Grobljanska, Industrijska, Kanalska itd.) ili su nosili nazive koji su se ticali geografskih celina ili gradova novostvorene Kraljevine (npr. ulice Dubrovačka, Vardarska, Ljubljanska, Jadranska, Beogradski kej i dr.). Pojedine ulice su kao i u periodu pre 1918. godine nosile nazive koji su upućivali na njihov dominantan etnički sastav (npr. Mađarska ulica).

Plan Novog Sada iz 1929. godine

Nove ulice koje su nicale usled brzog razvoja grada dobijale su nazive u skladu sa tendencijama onovremenog političkog imaginarija koji je oscilirao između nacionalnih diskursa i tendencija integralnog jugoslovenstva. Od druge polovine dvadesetih godina dvadesetog veka, uočava se veća aktivnost na polju sistematičnog imenovanja i preimenovanja ulica. Izuzev imenovanja novih ulica, pojedini dotadašnji neutralni nazivi su preimenovani i od tada nose nazive ličnosti vladajuće dinastije (npr. preimenovanje Žitnog trga u Trg kneginje Zorke 1927. godine) ili se jednostavno pojedini odonimi premeštaju sa jednog u drugi deo gradske topografije (npr. preimenovanje Ulice Ise Bajića u Limansku ulicu i dodeljivanje novog naziva „Ise Bajića“ jednoj ulici koja se nalazila paralelno sa Dunavskom 1929. godine). U institucionalnom smislu, planiranje gradske toponimije dobilo je novu dimenziju 1930. godine, rešenjem o osnivanju tzv. Pododbora za nazive ulica. U ovom periodu je interesantna i aktivnost Sokolskog društva iz Petrovaradina, koje je izuzev postavljanja memorijala stradalim tokom Prvog svetskog rata, bilo aktivno i u kontekstu predlaganja imena ulica. Sokolsko društvo koje je u skladu sa svojim idejnim i ideološkim osnovama afirmisalo kulturu sećanja, slavofilstvo a time i ideologiju jugoslovenstva, 1934. godine je predložilo preimenovanje jedne ulice Petrovaradina u Ulicu narodnih mučenika.

Tokom Drugog svetskog rata došlo je do preimenovanja brojnih ulica od strane okupacionih vlasti pri čemu su svi novi nazivi dobili mađarska imena, odnosno postavljane su table ulica ispisane na mađarskom jeziku. Pojedinim ulicama su vraćeni nazivi koje su imale pre 1918. godine. Međutim, mađarske okupacione vlasti su u cilju naglašavanja svog političkog i ideološkog saveza sa nacionalsocijalističkom Nemačkom i fašističkom Italijom dve ulice na prostoru grada imenovale po njihovim vođama, Adolfu Hitleru i Benitu Musoliniju. Zapravo od 311 ulica Novog Sada koje su postojale u periodu između 1941. do 1945. godine, sve sa izuzetkom jedne dobile su nove pomađarene nazive, kao što je i celokupna gradska toponomastika imala naglašenu mađarsku etničku atribuciju.

Plan Novog Sada iz 1942. godine

Nakon oslobođenja Novog Sada, u kratkom vremenskom periodu došlo je do skidanja tabli sa nazivima ulica na mađarskom jeziku koje su postavljene odmah nakon okupacije. Međutim, nisu svim ulicama vraćeni nazivi koje su imale pre rata, već je značajan broj ulica (posebno onih centralnih koje su nosile imena po članovima dinastije Karađorđević) preimenovan u skladu sa novouspostavljenom političkom mitologijom i ideološkim imaginarijem. Na taj način, nova komunistička vlast je izvršila sistematski proces dekomemoracije „ideološko nepodobnih“ ličnosti.

Generalno posmatrano, tokom perioda postojanja FNRJ i SFRJ, odnosno od 1945. do 1991. godine, u kontekstu gradske toponimije moguće je razlikovati dva jasno limitirana perioda: od 1945. do 1948. i od 1948. do 1991. godine. Odnosno, dok su ulice do 1948. godine, nosile nazive koji su simbolično naglašavali vezu između FNRJ i SSSR-a, nakon političkog razlaza i Rezolucije informbiroa iz 1948. godine, većina naziva ulica koji su označavali to jedinstvo su promenjeni.

Proces dekomemoracije koji se reflektovao i u kontekstu gradske toponimije započeo je odmah nakon oslobođenja, tako da su pojedinim ulicama nazivi promenjeni već krajem 1944. i u prvim mesecima 1945. godine. Određenom broju ulica su, umesto naziva koje su nosile pre početka Drugog svetskog rata, nakon oslobođenja data nova imena (npr. Bulevar kraljice Marije preimenovan je u Bulevar Crvene armije, Trg kneginje Zorke preimenovan je u Trg Toze Markovića, Ulica kralja Petra II preimenovana je u Ulicu maršala Tita, Ulica kralja Aleksandra preimenovana je u Staljinovu, itd.). Ipak, novi nazivi su zapravo formalno ozvaničeni odlukama gradskih vlasti tek tokom 1946. godine. Sudeći prema onovremenim planovima uočljiv je veliki broj ulica koje su nosile nazive koji su se odnosili na ličnosti i događaje vezane za ideologiju i prošlost SSSR-a, kao i na ranije, za komunistički režim „ideološko podobne“, aspekte prošlosti Rusije.

Međutim, nakon razlaza rukovodstava komunističkih partija SSSR-a i FNRJ-a 1948. godine, skoro sve ulice koje su nosile nazive koji su asocirali na bliskost sa Rusima i Sovjetima su preimenovane. Tako je izvršena i dekomemoracija Staljina, odnosno ulica koja je nosila njegovo ime je preimenovana u Ulicu Aleksandra Rankovića, da bi potom promenila ime u Narodnih heroja koje je nosila do kraja perioda socijalizma. Promena aspekta gradske toponimije koja je prouzrokovana događajima iz 1948. godine bila je toliko temeljna da je čak i Ruska ulica – ovaj odonim je inače u Novom Sadu postojao i u periodu između Prvog i Drugog svetskog rata – preimenovana u Rusinsku.

Plan Novog Sada iz 1949. godine

Sudeći po spisku ulica iz 1948. godine, uočljivo je da je određeni broj ulica zadržao nazive koji su se odnosili na ličnosti i događaje iz srpske prošlosti a koji po oceni onovremenih političkih establišmenata nisu bili u suprotnosti sa tada aktuelnim dominantnim ideološkim dogmama (npr. Ulica vojvode Mišića, vojvode Šupljikca, vojvode Putnika, Zmaj Ognjenog Vuka, Karađorđeva, Kraljevića Marka, Marka Miljanova, Miletićeva, Njegoševa itd.). Takođe, ostali su i nazivi ulica koji su se odnosili na ličnosti i događaje iz prošlosti drugih slovenskih naroda koji su živeli u Novom Sadu, kao i određeni broj ulica koje su nosile imena po značajnim ličnostima mađarske nacionalne pripadnosti. Ipak, uočljivo je preimenovanje velikog broja ulica koje su umesto starih naziva, koji su od strane onovremenih političkih elita označeni kao nepoželjni, dobile nove. Tako je značajan broj ulica imenovan po učesnicima NOB-a, liderima i članovima komunističkih partija, značajnim događajima iz Drugog svetskog rata, itd. Takođe, toponimija grada je zadržala i brojne nazive koji su se ticali geografskih celina i gradova tadašnje države. I dalje su zadržani pojedini stari nazivi koji su označavali putne pravce u gradu, ili nazivi ulica koje su imenovane po zanatima. Interesantno je da su ulice koje su od kraja četrdesetih godina nosile imena vodećih živih ličnosti KPJ, poput Edvarda Kardelja i Aleksandra Rankovića, preimenovane 1954. godine. Ipak naziv „Ulica maršala Tita“ nije promenjen, što je svakako bilo u funkciji onovremene političke propagande i indoktrinacije, kao i naglašene tendencije stvaranja kulta ličnosti neprikosnovene figure jugoslovenske države i komunizma.

Ubrzanim širenjem grada i gradske infrastrukture nastaje čitav niz novih ulica koje dobijaju imena u skladu sa onovremenim političkim ideološkim diskursom. U suštini tokom čitavog socijalističkog perioda nije dolazilo do bitnijeg odstupanja prakse imenovanja ulica kakva je postojala od 1948. godine. Svakako, intenzivnim razvojem grada, dolazilo je do preimenovanja kao i do novih imenovanja. Tako npr. vremenom svoje ulice dobijaju značajne ličnosti poput Jurija Gagarina i mnogih drugih.

Padom komunističkog sistema i raspadom SFRJ, od 1991. godine uočljiva je izvesna dekomemoracija pojedinih ličnosti i događaja iz socijalističkog perioda koja se ogleda između ostalog i u promenama gradske odonimije. Najveći broj ulica preimenovan je između 1991. i 1993. godine, kada je preimenovana i Ulica maršala Tita kojoj je vraćen stari naziv „Zmaj Jovina“. Stari nazivi su zapravo vraćeni većini centralnih gradskih ulica u centru grada (npr. Ulici narodnih heroja vraćen je stari naziv Ulica kralja Aleksandra, dok je Ulica Svetozara Markovića opet dobila odonim Pašićeva).

Nakon 2000. godine, proces dekomemoracije pojedinih ličnosti, pre svega onih iz socijalističkog perioda, nastavljen je, odnosno, došlo je do novih preimenovanja ulica. Intenzivnim demografskim rastom Novog Sada koji je započeo kao posledica dolaska velikog broja izbeglih lica sa raznih prostora bivše Jugoslavije od 1990. godine i koji je nastavljen priličnim migracionim saldom praćenim velikom građevinskom aktivnošću i nakon 2000. godine, u gradu su nikle nove ulica i to pre svega na njegovim rubnim delovima.

U periodu nakon 1993. godine, kada je izvršen glavni talas dekomemoracije i vraćanja pojedinih starih naziva, a posebno nakon 2000. godine, imenovanje gradskih ulica je prolazilo kroz različite faze što je zavisilo i zavisi od konkretnih ideoloških ubeđenja političkih stranaka, kao i međukoalicionih dogovora. Tako se u kontekstu gradske odonomastike u ovom periodu posebno čini interesantnim izgradnja nove ulice. tj. novog gradskog „Bulevara Evrope“, koji danas predstavlja saobraćajnicu sa nizom stambenih i stambeno-poslovnih objekata. Imenovanje ove ulice treba prvenstveno sagledati u kontekstu tadašnjih i trenutnih spoljnopolitičkih tendencija Republike Srbije koje su usmerene na procese evropskih integracija. U tom smislu, onovremene gradske vlasti su nastojale da imenovanjem jedne nove i „moderne“ ulice odonimom „Bulevar Evrope“ prikažu svoj spoljnopolitički kurs koji je svakako korespondirao sa državnim. Imenovanje ove ulice u tom smislu treba sagledati kao oblik izražavanja onovremenih političkih i stranačkih težnji u kontekstu afirmisanja tzv. evropskih integracija Srbije. Ipak, bilo kakav zaključak o tendencijama u praksi imenovanja gradske toponimije nakon 2000. godine bi zahtevao opsežnu analizu, koja svakako prevazilazi mogućnosti ovog kratkog prikaza, tako da će iznošenje takvih podataka ovom prilikom biti izostavljeno.

Zaključak

Na osnovu ovog kratkog istorijskog preseka vezanog za istorijat društvenog i političkog konteksta imenovanja gradskih ulica na prostoru Novog Sada moguće je uočiti nekoliko izdvojenih perioda u prošlosti grada. Odnosno, prema nazivima ulica moguće je uslovno i okvirno odrediti nekoliko vremenskih perioda koji u suštini proizilaze iz značajnih događaja u prošlosti grada, odnosno od konkretnih političkih i društvenih okolnosti a koje za potrebe ovog pregleda predstavljaju neku vrstu vremenskih markera.

Prvi period u imenovanju gradske toponimije podrazumeva vremenski okvir od nastanka grada, odnosno od prvog svedočanstva o gradskoj odonomastici (plan iz 1745. godine) do 1850. godine. Njega karakteriše postepeni razvoj u sistematskom planiranju gradske toponimije i generalno posmatrano ceo ovaj vremenski okvir je u suštini neodređen i nedefinisan, tj. odonomastika grada u ovom periodu nije bila na razvijenom sistematskom nivou.

Osnivanjem komisije za nadzor gradnje ulica i objekata u gradu 1850. godine započinje drugi period koji traje do 1918. godine, odnosno do kraja Prvog svetskog rata i stvaranja Kraljevine SHS. Ovaj period odlikuje razvoj sistematskog planiranja u okviru gradske toponimije po uzoru na vodeće gradske centre u Habzburškoj monarhiji. U tom kontekstu uočljiva je i tendencija vezana za tzv. „mađarizaciju ugarske prošlosti“ u okviru procesa intenzivne mađarizacije koja se u određenom smislu odrazila i na gradsku toponimiju i odonomastiku.

Treći period obuhvata vremenski kontekst postojanja Kraljevine SHS, odnosno Kraljevine Jugoslavije. Ovaj period odlikuju velike promene u gradskoj odonomastici koja je u skladu sa novouspostavljenim političkim i ideološkim diskursima.

Četvrti period obuhvata vreme Hortijeve okupacije grada od aprila 1941. do 23. oktobra 1944. godine, koji karakteriše praktično potpuna mađarizacija gradske odonomastike u kontekstu ispisivanja naziva ulica, kao i imenovanje pojedinih centralnih gradskih ulica po liderima nacionalsocijalističke Nemačke i fašističke Italije.

Period komunističke vladavine, u kontekstu ove analize predstavlja peti period i kao što je već napomenuto ranije u tekstu u okviru njega je moguće razlikovati dva jasno određena vremenska okvira: od 1945. do 1948. godine i od 1948. do 1991. godine. Dok je prvi period odlikovalo naglašavanje veza FNRJ sa SSSR, drugi period je imao niz specifičnosti i svakako je u zavisnosti od konretnog trenutka imao svoje specifikume koji su proizilazili iz konkretnih političkih tendencija.

Poslednji tj. šesti period predstavlja vremenski kontekst nakon 1991. godine i svakako sa pojedinim internim varijacijama traje do danas, odnosno iz današnje perspektive ga je moguće sagledati i okvirno definisati na ovakav način. Izuzev tendencije vezane za procese dekomemoracije ličnosti i događaja iz prethodnog socijalističkog perioda, u okviru imenovanja gradske toponimije ovaj period sadrži i čitav niz drugih karakteristika o kojima je sa trenutne tačke opservacije, tj. bez detaljnijih istraživanja, nemoguće izvesti zaključke.

Iz prethodno navedenog a u skladu sa kratkim uvodnim teorijskim postavkama u ovom radu, uočava se da je kroz odonomastiku i toponimiju Novi Sad, uostalom i kao bilo koji drugi grad, u izvesnom smislu moguće posmatrati kao specifičnu formu teksta, odnosno kao urbanu celinu sastavljenu od niza znakova koji prolaze kroz različite modifikacije u zavisnosti od konkretnih i aktuelnih društvenih, političkih i kulturnih praksi. Grad, dakle, predstavlja prostornu celinu koja sadrži elemente tekstualnosti i koji je zbog toga moguće posmatrati kao konstelaciju znakova i simbola, odnosno kao formu jezika (David Frisby), odnosno u formi teksta – city-text (Maoz Azaryahu, Andreas Huyssen). Tumačenja i interpretacije ovakvog pristupa na teorijskoj osnovi se između vodećih teoretičara koji se bave ovom problematikom donekle razlikuju, ali teza o gradu kao tekstu svakako predstavlja osnovno polazište za savremena istraživanja tematike gradske toponimije i odonomastike. U skladu sa ovim bazičnim polazištem, kao što je već napomenuto, gradska toponimija sa svim svojim segmentima utiče i na formiranje, odnosno promene gradskih identiteta a time i na kolektivne identitete i oblike identifikacije njegovih stanovnika. U tom smislu, nazivi gradskih ulica mogu asocirati i na mesta sećanja kao specifične repere gradskih identiteta.

Korišćena literatura:

Asman, Alaida. 2011. Duga senka prošlosti. Kultura sećanja i politika povesti. Beograd: Biblioteka XX vek.

Assmann, Jan. 2006. „Kultura sjećanja“. U Kultura pamćenja i historija, ur: Brkljačić, Maja i Prlenda, Sandra, 45-78. Zagreb: Golden marketing i Tehnička knjiga.

Brkljačić, Maja i Prlenda, Sandra. 2006. „Zašto pamćenje i sjećanje. Kultura pamćenja i historija“. U Kultura pamćenja i historija, ur: Brkljačić, Maja i Prlenda, Sandra, 7-18. Zagreb: Golden marketing i Tehnička knjiga.

Gillis, R. John. 2006. „Pamćenje i identitet: povijest jednog odnosa“. U Kultura pamćenja i historija, ur: Brkljačić, Maja i Prlenda, Sandra, 169–196. Zagreb: Golden marketing i Tehnička knjiga.

Huyssen, Andreas. 2003. Present Pasts: Urban Palimpsets and the Politics of Memory. Stanford: Stanford University Press.

Mihelj. Sabina. 2008. The Media and the Symbolic Geographies of Europe: The Case of Yugoslavia. In We Europeans? – Media, Representations, Identitie, ed. William Uricchio, 159–176. Bristol: Intellect.

Nora, Pierre. 2006. „Između Pamćenja i Historije. Problematika mjesta“. U Kultura pamćenja i historija, ur: Brkljačić, Maja i Prlenda, Sandra, 21-43. Zagreb: Golden marketing i Tehnička knjiga.

Пушкар, Војислав. 2008. Приче Варошких улица. Нови Сад: Прометеј.

Радовић, Срђан. 2012. Градски текст и топонимија и конструкција локалног идентитета. Докторска дисертација. Универзитет у Београду – Филозофски факултет.

Radović, Srđan. 2013. Grad kao tekst. Beograd: Biblioteka XX vek.

Smit, D. Antoni. 2010. Nacionalni identitet. Beograd: Biblioteka XX vek.

Tekst je publikovan u decembru 2014. godine u sklopu projekta ,,Mapiranje mesta sećanja i kultura sećanja Novog Sada” (www.kulturasecanja.com)

Prilikom eventualnog citiranja navesti naslov, autora, godinu izdanja, neziv projekta i link teksta!